តើខ្យល់គឺជាអ្វី?

ប្រភពរូបភាព៖ Jet Propulsion Laboratory

ខ្យល់គឺជាវត្ថុអាថ៌កំបាំងខ្លះ។ យើងមិនអាចមើលឃើញវាទេប៉ុន្តែយើងអាចដឹងតាមអារម្មណ៍។ ដូច្នេះតើខ្យល់គឺជាអ្វី?


ខ្យល់គឺជាចលនានៃបរិមាណដ៏ច្រើននៃឧស្ម័នក្នុងបរិយាកាស។ ទោះបីជាយើងមិនអាចមើលឃើញខ្យល់ក៏ដោយ យើងដឹងថាវាជាឧស្ម័នផ្សេងៗក្នុងបរិយាកាសដែលភាគច្រើនជាអាសូតនិងអុកស៊ីសែន។ នៅពេលឧស្ម័នទាំងនេះផ្លាស់ទីក្នុងទិសដៅណាមួយយើងហៅថាខ្យល់នេះឯង។

តើខ្យល់បក់ ឬផ្លាស់ទីដោយសារអ្វី?

ខ្យល់បក់ឬផ្លាស់ទីដោយសារសម្ពាធខុសគ្នានៅក្នុងបរិយាកាសផែនដី។ ឧស្ម័នធ្វើការផ្លាស់ប្ដូរពីកន្លែងក្ដៅជាទូទៅនៅខាងក្រោម ហៅទៅខាងលើហើយជាកន្លែងត្រជាក់។ យើងគួរដឹងថាស្រទាប់បរិយកាសខាងលើគឺក្រាស់និងត្រជាក់ខ្លាំង ហើយដោយហេតុនេះហើយ វាទប់ខ្យល់នៅស្រទាប់ខាងក្រោមបានត្រឹមតែហោះទៅដល់បាតនៃស្រទាប់បរិយាសកាសខាងលើ ដូច្នេះហើយខ្យល់នៅស្រទាប់ខាងក្រោមបានធ្វើការផ្លាស់ទីពីតំបន់ក្ដៅទៅតំបន់ត្រជាក់ប៉ុណ្ណោះ។ សម្ពាធខ្យល់ ឬសីតុណ្ហភាពតំបន់ខុសគ្នាកាន់តែខ្លាំង ល្បឿនខ្យល់បក់ក៏កាន់តែខ្លាំង។ បាតុភូតនេះប្រៀបដូចជានៅពេលចូលទៅក្នុងឡានដែលនៅចតហាលក្ដៅយូរ ហើយនៅពេលអ្នកគ្រាន់តែបើកទ្វាឡានភ្លាម អ្នកមានអារម្មណ៍ថាខ្យល់ក្ដៅស្ទុះចេញយ៉ាងលឿនពីក្នុងឡាន។  កត្តាមួយទៀតដែលធ្វើឱ្យខ្យល់ផ្លាស់ទីដែរនោះគឺរវង្វិលខ្ញាល់ជុំវិញអ័ក្សខ្លួនឯងរបស់ផែនដី។ នេះត្រូវបានគេហៅថាឥទ្ធិពល កូរីយ៉ូលីស (Coriolis)។

តើគេបែងចែកខ្យល់ជាពីរប្រភេទ?

ខ្យល់សកល
ផែនដីមានលំនាំខ្យល់ថេរជាទៀតទាត់តាមរដូវ។  ខ្យល់សកលកើតឡើងដោយសាររង្វិលខ្ញាល់នៃផែនដី (ឥទ្ធិពលកូរីយ៉ូលីស) និង ភាពខុសគ្នានៃសីតុណ្ហភាពរវាងអេក្វាទ័រ និងតំបន់ប៉ូល។ ខ្យល់ទាំងនេះច្រើនតែធ្វើការផ្លាស់ប្ដូរគ្នា ខ្យល់មកពីទិសខាងកើត (Easterlies) និងខ្យល់មកពីទិសខាងលិច (Westerlies)។


ខ្យល់ក្នុងតំបន់
ខ្យល់ខ្លះត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយការផ្លាស់ប្តូរសម្ពាធខ្យល់និងសីតុណ្ហភាពក្នុងតំបន់ប៉ុណ្ណោះ។ ខ្យល់ទាំងនេះអាចផ្លាស់ប្តូរទិសដៅនៅពេលលក្ខខណ្ឌផ្លាស់ប្តូរក្នុងមួយថ្ងៃ។
ឧទាហរណ៍ ខ្យល់ដែលបក់បោកលើឆ្នេរសមុទ្រ។ នៅពេលថ្ងៃ ដីឡើងកំដៅលឿនជាងមហាសមុទ្រ។ នេះបណ្តាលឱ្យមាន "ខ្យល់សមុទ្រត្រសៀក" ដែលបក់ចេញពីមហាសមុទ្រចូលទៅក្នុងតំបន់ដី។ នៅពេលយប់ តំបន់ដីនឹងចុះចត្រជាក់លឿនជាងមហាសមុទ្រ ដូច្នេះខ្យល់ត្រជាក់នៅតំបន់ដីហូរប្ដូរឆ្លាស់គ្នាជាមួយខ្យល់មកពីសមុទ្រដែលក្ដៅអុនៗ។ ទំរង់ដីដូចជាភ្នំ ជ្រលង បឹង និង វាលខ្សាច់ក៏អាចជះឥទ្ធិពលដល់ស្ថានភាពខ្យល់ក្នុងតំបន់ផងដែរ។